Obra: KUÑA
Ilustración: Enrique Collar
PRÓLOGO
"La poesía, ese equilibrio entre el recuerdo y la predicación..."
RAÚL GONZÁLEZ TUÑÓN
Memorar, recordar, son palabras imperativas en literatura, por constituir en su composición el ingrediente constitutivo: ¡su línea vertebral!
Es el "MANDU’ARÃ" de RUDI TORGA el rescate de lo nuestro, en muchos aspectos. Nuestra manera de ser y de pensar.
"MANDU’ARÃ" es pequeño arcoiris del vivir y de los latidos del corazón nacional.
Es el inventario poético y sentimental de la simple alegría, del amor, de acciones y recuerdos que rodean al tiempo e itinerario del hombre de esta tierra.
Es la revivida memoria de fiestas encumbradas por la guitarra, del recuerdo de la "patria chica" (del "Che vallemí mombyry"), de las creencias religiosas, de cosas de la infancia, de la materialidad y aliento de la selva (el "Kaa'guy pytu"), del vivir campesino mencionado en "Chocokué rape", del rezo del hombre de la tierra reivindicando su posesión por sus originarios habitantes, los ava-guaraní.
Compositores amigos, como Carlos Noguera, César Cataldo, Alejandro Cubilla, José Luis Miranda, Maneco Galeano, Silvio Turró, Amaldo Llorens y Florentín Giménez, le pusieron música a varios poemas. Elocuente demostración de la simpatía y afecto de que gozó en vida Rudi por parte de los mismos, al elevar sus versos a mayores alturas.
Los poemas traducen además las inclinaciones del autor hacia los seres humildes, al profundizar su pensar y su decir hacia problemas de la sociedad de su tiempo, pues es poesía cargada de fervor y lucha, de melodías y esperanzas en las virtudes de la esperada patria nueva.
Rudi Torga -repito- fue hombre apasionado, preclaro reivindicador de lo nuestro, patriota y juglar de primera magnitud. Fue combativo intelectual, sembrador de luces y fundador de cosas nuevas, en todas las esferas de su vida: como poeta, como actor, como redactor de glosas y dramas, como periodista y, en fin, como claro ejemplar humano. Es más, se abrió camino en el difícil campo de las letras, a fuerza de talento y voluntad.
"MANDU’ARÃ" concentra en gran medida el fuego tirteico de RUDI TORGA, sustentador poeta del Paraguay fluvial, bello y boscoso, con aspiraciones a lo eterno. ¡Que así se haga o se cumpla!
(5 de mayo de 2007
LUIS MARÍA MARTÍNEZ)
ÍNDICE – PYPEGUA:
Prólogo - Ne anga rovetã
MBORAHU RAPE: Mandu’arã - Música: Carlos Noguera// Vy’apavẽ nendive - Música: César Cataldo// Mborayhu rape - Música: Alejandro Cubilla// Ne kunu’u ahekágui - Música: Gregorio Valdez// Ha’érõ nde rera// Nde kyse kuare - Música: Luis Miranda// Kuimba’e guata yke// Pore’ỹ pyahẽ// Oiméne niko ra’e// Ne ma’ẽ re’ẽnguemi// Reho guive// Nde pukavymi jeguakarã// Che ñe’ã mborayhu// Ndareíri oje’e - Música: Maneco Galeano// Ara pyahu purahéi// Ne rembemi che rapývo -bMúsica: Silvio Turró// Mborayhu ára pyahu
MBARAKAPU: Mbarakapu// Tyre’ỹ ñemoñare// Tetãrayhu// Che rape ypykue// Mbyj’a ha’eño // Porayhu rendy// Che vallemi mombyry - Música: Florentín Giménez// Mbarakami tyre’ỹ// Guavirami tyre// Mborayhu ko’ẽ - Música: Florentín Giménez
ÑANDEJARA RESA’Ỹ: Ndéicha meméva rice// Kirito ñe’ẽ ñamotenonde// Tupã oipota vaekue - Música: Arnaldo Llorens// Ñandejára resa’ỹi - Música: Arnaldo Llorens// Tupã ra’ymi - Con música de Campanas de Navidad
NEIKE MITA’I: Mitã ra'ymí - Música: Carlos Noguera// Ka’aru pytu j ave// Nde vy’a mitãmi - Música: Arnaldo Llorens// Néike mitã’i - Música: Amaldo Llorens
KA'AGUY PYTU: Mborayhu ha jeroky ka’aguype (Danza y amor en la selva) - Música: Alejandro Cubilla// Ka’aguy pytu - Música: Alejandro Cubilla// Ka’aguy pyambu// Guahu// Kotyhu// Akointeroha’arõ – Música: Florentín Giménez.
CHOKOKUE RAPE: Chokokue rape
TAVAPYGUA ÑEMBO’E – Música: Alejandro Cubilla
NOTAS
OBRA: “MANDU’ARÔ
AUTOR: RUDI TORGA.
Editorial Servilibro, Asunción-Paraguay, mayo 2007
(4ª edición, 148 páginas)
Ilustraciones: ENRIQUE COLLAR
Dirección editorial: VIDALIA SÁNCHEZ
POESÍAS EN GUARANÍ DE RUDY TORGA
NE ANGA ROVETÃ
Ko’ã che remiandu
ysapy tyhyremi
péina osẽ
iñongatuhágui
Ojerure peẽme
pe mbojuruvymi haguã
pene anga rovetã
Che rekove
ojehape reka kuévo
heta mba’e mbyasy
ha heta tetia’e
omoñemuña.
Ha hypy’a ko’ã ñe’ẽ
apesã ñembyasýpe.
Oiko haguã chugui
pe mandu’arã
Opaite jahasa va’ekue
jaikove aja,
ñane retãmi jahayhuetévape,
ani ikuarahy’ã.
Ne mandu’ákena
ne mandu’árõ ko’ã che ñe’ẽmi
oguero mandu’áva rehe,
che mandu’ápe reiméta hína nde,
mborayhu rekove javeve.
MANDU’ARÃ
Para Angela C. Ramos
Aimo’ãgui ndé ra'é che mbyja ko’ẽ,
aju péicha rohayhu, nde kuñataĩ.
Ha nde pópe, yvotýicha, che rekove
amoĩ.
Upéinte iñypytữ sapy'a pe ára
ñane mborayhu jajái iñasãi hague.
Ha che ñe’ãme oguejy, che mopirĩmbáva
pyhare.
. Mba'ére ojuavy
. pe mborayhu rape.
. Ha opyta tyre’ỹ
. oñoirữmi rangue.
. Ko’ãga mombyry
. oho vy’apavẽ
. rasáva hesaite
. ñanendive.
Rohecha jepi che képe pyharekue
ñambopotýrõ ojupe ñane kunu’ữ.
Ha che páype upéi ko’ýte rohechase
añandu.
Ani haguã che rasẽ mba'e ahai,
kuatia morotĩmíme che remiandu.
Topyta mandu’arã tomosarambi
mbarakapu.
Mba'ére ojuavy
pe mborayhu rape.
Ha opyta tyre’ỹ
oñoirữmi rangue.
Ko’ãga mombyry
oho vy'apavẽ.
Rasáva hesaite
ñanendive.
MBARAKAPU
A Felipe Sosa
Mbarakapu nde pajéva,
reraha che pytuhẽ.
Yma che mbovy'aitéva
ko'ágã che myasẽse.
Pe mborayhu nde rerúrõ
renohẽ vy’apavẽ
Máva piko nerendúrõ
ndohekái hapykuere.
Pe ára ohasa vaekue
ndikatúi ñambojevy,
jepevérõ ipytukue
ñande ruguýre osyry.
Pévare, mbarakapu
chéve ome’ẽ tasẽse.
Nde reju rembopyahu
vy'a oguéma vaekue.
Mbyky ñande rekove
Ha hesaite pe po’a.
Ku rehupyty aja
Nde reipota potave.
Hetaite niko hape
Yvy ape rehe joayhu.
Ekirirĩ, mbarakapu,
reipota’ỹrõ che rasẽ.
(De: MBARAKAPU)
KIRITO ÑE’Ẽ ÑAMOTENONDE
Pejuayhúke ojoapytépe,
ani pende py'aro.
Tovéke potĩrãvére
akóinte pemba'apo.
Upe ndé remomba'éva,
reñandúgui iporãha.
Oikovéva guive réra
pype taipoty jera.
Tupã réra hu'aitép
nde rape tomyesakã.
Péicha remo’ãguĩvéne
yvága ára sakã.
Anive ñane angaipa;
ko’ã Kirito ñe’ẽ
ñamotenonde vaerã
opaite mba’e mboyve.
Ou vaekue ñande apytépe
oikove Ha’e yma,
ñane mbo'e hekovépe
mborayhu ndahypaiha.
Ha omanóvo kurusúre
ojora jey pyahu,
yvypórape arapype
Tupã ñemyrõ puku.
(De: ÑANDEJARA RESA’ỸI)
ENLACE INTERNO A ESPACIO DE VISITA RECOMENDADA
RUDY TORGA en PORTALGUARANI.COM
(Hacer click sobre la imagen)
ENLACE INTERNO A ESPACIO DE VISITA RECOMENDADA
(Hacer click sobre la imagen)