PortalGuarani.com
Inicio El Portal El Paraguay Contáctos Seguinos: Facebook - PortalGuarani Twitter - PortalGuarani Twitter - PortalGuarani
Any Ughelli (+)

  TETÃGUA REMIMOMBE’U III - CUENTOS POPULARES PARAGUAYOS (Ilustración de ANY UGHELLI)


TETÃGUA REMIMOMBE’U III - CUENTOS POPULARES PARAGUAYOS (Ilustración de ANY UGHELLI)

CUENTOS POPULARES PARAGUAYOS

TETÃGUA REMIMOMBE’U

TOMO III

 

Recogidos y adaptados por:

NATALIA KRIVOSHEIN DE CANESE ,

CARLOS MARTÍNEZ GAMBA ,

FELICIANO ACOSTA ALCARAZ

Traducción al castellano:

NATALIA KRIVOSHEIN DE CANESE

Tapa e ilustraciones: ANY UGHELLI

Editorial SERVILIBRO,

www.servilibro.com.py

Asunción – Paraguay

2005 (98 páginas)

 

CONTRATAPA: Aprender a leer en cualquiera de nuestras dos lenguas y aprender a disfrutar de la lectura, es la posibilidad básica que los compiladores de esta colección de cuentos populares ponen en manos de nuestros niños, y también, por qué no, de los adultos.

Porque estos cuentos ofrecen mucho más, nos dan la alternativa de adentrarnos en el conocimiento de la cultura popular paraguaya manifestada en toda su riqueza y variedad en los “Cuentos de Ca'í”. La mágica malicia del pombero, la bribonería de Perurimá, pero también la osadía, la ternura, la inocencia... la naturaleza, palpitan al amparo de estos relatos transmitidos oralmente de generación en generación, y que hoy impresos, e ilustrados magníficamente por Any Ughelli, vienen a cumplir el rol reservado a los textos privilegiados: el de ayudar a aprender, conociendo y disfrutando.

RAFAEL PERONI

 

PRÓLOGO

Los paraguayos poseemos una enorme riqueza sobre cuya existencia la mayoría no tenemos conciencia: nuestra cultura nacional hispano guaraní, original mezcla de la europea y la precolombina, que se expresa principalmente en guaraní.

Para rescatar algo de ese gran tesoro escondido, hemos recogido a través de años de trabajo en la revista Ñemity algunos de los cuentos o "casos" que circulan de boca en boca en la campaña, contados en reuniones familiares y de amigos.

Los tradujimos al castellano para que puedan llegar a todos los habitantes de nuestro país algunos de los cuales no entienden el guaraní y para facilitar la educación bilingüe sin la cual nuestro pueblo no va a poder conservar su identidad nacional ni acceder al desarrollo y la cultura universal. Usamos en la traducción el español paraguayo coloquial, porque es el que entienden y hablan los niños, el que se habla en el hogar.

Queremos agradecer especialmente a quienes relataron algunos de estos cuentos: al matrimonio Antúnez Presentado, don Desiderio y doña Cándida depositarios, como muchos otros paraguayos, de este tipo de cuentos que todavía pueden rescatarse y están esperando que escritores con amor a lo nuestro lo hagan cuanto antes.

NATALIA KRIVOSHEIN DE CANESE

 

 

 

CUENTOS POPULARES PARAGUAYOS

 

KARAI RAKATE’Ỹ

EL TACAÑO

 

Había una vez un señor muy tacaño en una casita solo, lejos, al fondo de las capueras (4).

Un día, dos muchachos llegan a su casa por la tardecita, al oscurecer, y le piden por favor si puede dejarlos dormir esa noche en su casa. No podía negarse. Los hace sentar cerca del fuego y se pone a charlar con ellos.

Los muchachos tienen mucho apetito pero el dueño de casa no hace más que hablar y hablar y no les convida nada. A escondidas pone debajo de la ceniza unos huevitos para su cena. Entonces, uno de ellos sale y dice:

-Nuestro padre tiene mucha plata, también tiene muchísima tierra. Así va a dividir su tierra entre nosotros -y hace una raya sobre la ceniza.

Entonces se ve uno de los huevos y se lo pasa a su compañero. Vuelve a rayar y sale otro huevo que se lo come él mismo. Raya en muchas partes y lo deja sin cena a ese señor tan tacaño.

-Verdad que tenemos suerte, ahora podemos ir a dormir -dicen y se tiran en la cama.

Entonces el señor se levanta a preparar un candial de almidón para cenar.

-Bueno, voy a cenar a pesar de todo -dice y se sienta como para comer.

Eso oye uno de los muchachos y se levanta. -¿Todavía no te acostaste? -le dice.

-No me acosté todavía porque quiero hacer un candial para almidonar mi calzoncillo -le quiere engañar el señor.

-Yo también quiero almidonar el mío- dice el muchacho y tira en el candial su sucio calzoncillo. Rabioso se pone el tacaño y va a acostarse con el estómago vacío.

(4) capuera. Chacra, plantación.

 

 

KARAI RAKATE’Ỹ

Oiko ndaje peteĩ karai rasa hakate'ỹva, ha'eñomi, mombyry kokue ruguápe.

Peteĩ jey mokõi karia'y oguahẽ sapy'a hógape ka'aru pytũ ha ojerure chupe jahechápa ndohejamíri okemi hógape. Mba'éicha haguã nipo omoneĩ, omboguapy tataypýpe ha oñemoñe'ẽngatu chupe kuéra.

Karia'ykuéraje ikũremói etereíma ha karai óga jára oñe'ẽnte ha nokonvidái chupe kuéra mba'eve. Ñemihápeje omotanimbuguy ryguasu rupi'a isenarã.

Upeichahágui osẽ he'i peteĩva:

-Ore ru niko heta iviru, yvy katu heta iterei oguereko.

Péicha omboja'o oréve yvy -ha ohai tanimbu ári.

Upévo ojekuaa peteĩ ryguasu rupi' a ha ombohasa iñirũme. Ohai jey ha osẽ ambue tupi'a ha ho'u ha'eháma. Ohai heta hendápe ha oheja sena'ỹre karai rakate'ỹetépe.

-Ajépa ñandepo'aite, ko'ãga ikatúntema jaha ñañeno

-he'i hikuái ha oho ojepyso tupápe.

Upémaro karaí opu'ã ojapo kandial isenarã.

-Néi, tasenami hasy peve -he'i ha oguapy oñembyapytemi haguã. Upéva ohendu petéĩva ha opu'ã jey.

-Nereñenói gueteri piko -he'i chupe.

-Nañenói gueteri ajaposégui kandial amoaramirõ haguã che calzoncillo -ombotavyse karai.

-Amoaramirõsetépa avei che calzoncillo -he'i karia'y ha omombo kandiálpe icalzoncillo ky'a.

Ovu karai rakate'ỹ ha oho oñeno py'a nandi reheve.

 

 

 

 

IPO PETEÍVA HA IPO'ỸETEVA

DEL QUE TENÍA UNA SOLA MANO Y DEL QUE NO TENÍA NI UNA

 

 

Se fue el mono Karayá, que tenía una sola mano, junto al doctor Burro y le dijo:

-Doctor, ¿qué puedo hacer con este mi bracito que ya no tiene mano?... ¿Cómo puedo recuperar mi manita perdida? ¿Qué remedio puede haber para mí?... Vos seguramente sabes...

El doctor Burro le dijo así:

-La mano perdida ya no se puede curar. Eso tiene que quedarse solamente así... Aguantá tu desgracia... Resígnate a tu mala suerte...

Karayá no escuchó lo que se le decía y dijo rezongando:

-Voy a ir a ponerme en medio del camino, que me pase encima una carreta y que me muera. ¿Para qué vivir más así?

Al tirarse en el medio del camino, como para que le pase encima la carreta, vio al monito Ka'í que no tenía ni una sola mano, pero que estaba bailando. Karayá no se aguantó y le preguntó:

-¿Qué estás haciendo acá?... No tenés más ninguna de tus dos manos y estás bailando, cuando yo que tengo una sola, vine a suicidarme en el camino de las carretas.

Ka'í le contestó así a Karayá:

-Yo no estoy bailando...

-¿Qué estás haciendo, entonces, si no es así, dando vueltas y vueltas ahí de balde...?

-A mí sólo me pica el culí y no me puedo rascar.

 

 

IPO PETEÍVA HA IPO'ỸETEVA

 

Oho peteĩ Karaja ipo peteĩnteva doytor Vúrro rendápe, ha he'i chupe:

-Doytor, mba'épa ajapóta ko che jyvamígui ipove'ỹmava... Mba'éicha arojevýta che po kañyngue. Mba'e pohãpa oĩne chéve guarã. Nde reikuaane... doytor Vúrro kóicha oñemoñe'ẽ:

-Nde po oĩve'ỹva naipohãvéima. Upéva upéichatantema... Erokirirĩ nemba'embyasy... Eñeme'ẽ nde po'a'ỹnguépe...

Karaja ndojapysakáiri oje'eva rehe chupe, ha ongururu:

-Aháta añemoĩ tape mbytépe, tohasa che ári karréta ha tamano... Mba'upe piko kóicha aikoveseve...

Ojeitýtamavo tape mbytépe, karréta ohasa haguãicha hi'ári, Ka'i peteĩme ohecha, ipomokõive'ỹva, ojeroky ramo hína.

Karaja ndojejokóiri:     

-Mba'e piko nde rejapo reina ko'ápe...

Nandepomokõivéimai ha rejerokýnte reína, ha che, chepo peteĩva, aju ajejukávo ko karréta raperãme.

Ka'imi kóicha ombohovái Karajápe:

-Che niko ndajerokýiri aína...

-Mba'e katu piko rejapo upéicharõ ko reñemokoni konimba reíva upépe...

-Che niko chereviremóinte ha ndaikatúi añehe'ỹi.

 

 

 

 

 

PERURIMA OMANO RAMO GUARE

DE LO QUE PASÓ DESPUÉS QUE SE MURIÓ PERURIMA

 

Perurimá se murió y se fue al cielo. Lo recibió el Maestro.

-¿Qué estás haciendo acá, Perurimá? Este no es lugar para vos. Solamente los buenos pueden entrar al cielo, no los tipos mentirosos, sinvergüenzas y ladrones como vos... Vos tenés que buscar tu lugar en el infierno... ándate a ver hacia ese lado.

Triste se iba Perurimá. Encontró al costado del camino unos cuernos de vaca retorcidos, los alzó en su hombro y se los llevó a Satanás, el gran jefe de los demonios. Cuando lo hicieron pasar junto a él le dijo así:

-Acá me manda junto a ustedes el Maestro, para clavarlos a todos con estos cuernos de vaca, a toditos, uno por uno.

Diciendo así, lo clavó primero a Satanás y se puso a perseguirlos a los otros diablos que corrieron como cucarachas, se hizo un desparramo. Entonces, lo echó Satanás del infierno y Perurimá volvió junto al Maestro.

Maestro -le dijo-, lo que pasa es que Satanás no me quiere recibir y me mandó de vuelta.

-Me estás queriendo engañar, Perurimá. Me voy a tener que ir únicamente yo mismo para ver. Vos vas a venir conmigo. Y se fueron juntos. Perurimá alzó a escondidas los cuernos de vaca y llegaron al infierno. El Maestro llegó primero y Perurimá alzó los cuernos de vaca retorcidos hasta la altura de la cabeza del Maestro, desde atrás. Los diablos, viendo los retorcidos cuernos, se asustaron mucho, corrieron de aquí para allá y se fueron de ahí.

-Viste, Maestro - dijo Perurimá-, no quieren que yo esté con ellos, así como vos tampoco me querés... ¿Qué voy a hacer? ... No puedo estar así sin tener un lugar en ninguna parte...

Entonces el Maestro lo llevó a pagar sus pecados contando los granos de arena a la orilla del mar.

 

 

 

PERURIMA OMANO RAMO GUARE

 

O mano Perurima ha oho yvágape. Ohuguaitĩ chupe Maestro.

-Mba'e piko rejapo ko'ápe, Perurima. Kóva niko nanerendaguãi. Imarangatúva mante yvágape oikekuaa, nandeichaguái tekove japu, tie'ỹ, pokovi...

Nde niko rejeporeka va'erã añaretãre... Eguata ehecha upe gotyo!

ltĩndymi ohóvo Perurima. Ojuhu tape yképe vaka ratĩngue jepoka, ha ohupi hati'ýre, ha ogueraha Satanáme, añanguéra mburuvicha guasu.

Oñembohasámavo hendápe, kóicha he'i:

-Péina niko penerendápe chembou Maestro, ko vaka ratĩnguépe poikutupaitévo, peĩháichape guive, peteĩteĩme.

Kóicha he'ívo, Satanáme raẽvete oikutu, ha oñemoĩ omuña aña ambue kuérape, ombotaraveñanimba, sarambi niko ojápo. Upéma ramo, omosẽ chupe Satana tataretãgui, ha Perurima ojevy Maestro rendápe.

-Maestro -he'i chupe-, peina niko Satana ndachepotái ha chembou jey.

-Che mbotavyse reína, Perurima. Taha mandi voi chete tahecha. Nde rejúta chendive.

Ha ojogueraha hikuái. Peru ohupi ñemi ivaka ratĩngue ha oguahẽ hikuái añaretãme. Maestro oguahẽ tenonderã ha Perurima ohupi vaka ratĩngue jepoka Maestro akã yvatekue peve, ijatukupe guive. Añanguéra, tatĩngue jepoka ohechávo, tuicha oñemondyi, oñani ákoty ha pékoty, oho mamorei.

-Rehechápa, Maestro -he'i Perurima-, ndachepotáiri hikuái hendive kuéra, nde chepota'ỹichante avei...

Mba'e ajapóta che... Ndaikatumo'ãi niko aiko kóicha, cherenda'ỹ rehe mamove.. .

Upéma ramo, Maestro ogueraha chupe, hekokue vai ombyekoviávo, oipapa haguã yvyku' i ra'ỹi para guasuete rembe'ypegua.

 

 

 ************

 

ÍNDICE

Prólogo

ATY PETEÎHA/ PRIMERA PARTE

Natalia Krivoshein de Canese// Feliciano Acosta Alcaraz

*- Doña Guapa y su marido// Ña Guápa ha iména

*- Aloja// Alóha

*.- El tacaño// Karai rakate'ỹ

*. Quién es el más guapo// Mávapa iguapoitevéva

ATY MOKÓIHA/ SEGUNDA PARTE

Natalia Krivoshein de Canese// Carlos Martínez Gamba

 *. Del que tenía una sola mano y del que no tenía ni una// Ipo peteĩva ha ipo'ỹetéva

*. De cuando Ka'í no quiso pagarle a Yacaré por hacerlo cruzar un arroyo grande// Ka'i ombyekovia'ỹ ramo guare Jakarépe ysyry guasu ñembohasa rehe

*. De cuando Aguará quiso silbar igual que Ynambú// Aguara oturuñe'ẽse ramo guare Ynambúicha

*. Ka'í, Karayá y la vela// Ka'i, Karaja ha tataindy

*. Burro y Yaguareté// Vúrro ha Jaguarete

*. Sambo// Sámbo

*. De cuando Perurimá no pudo ordeñar al toro// Perurima ikatu'ỹ ramo guare oñami toro

*. De lo que pasó después que se murió Perurimá// Perurima omano ramo guare

 

 

 

 

*****

ENLACE RECOMENDADO:

MOMBE’UGUA’U

COLECCIÓN DE MITOS, FÁBULAS Y LEYENDAS PARAGUAYAS

(2ª EDICIÓN - EN GUARANÍ CON TRADUCCIÓN AL ESPAÑOL)

por FELICIANO ACOSTA y  NATALIA KRIVOSHEIN DE CANESE

Editorial Servilibro,  Asunción-Paraguay (103 páginas)

(Hacer click sobre la imagen)


 

 

 

 

 

 

Para compra del libro debe contactar:

Editorial Servilibro.

25 de Mayo Esq. México Telefax: (595-21) 444 770

E-mail: servilibro@gmail.com

www.servilibro.com.py  

Plaza Uruguaya - Asunción - Paraguay

 

 

Enlace al espacio de la EDITORIAL SERVILIBRO

en PORTALGUARANI.COM

(Hacer click sobre la imagen)

 

 

 

 

GALERÍA DE MITOS Y LEYENDAS DEL PARAGUAY

(Hacer click sobre la imagen)

 

 

 

 

ENLACE INTERNO A ESPACIO DE VISITA RECOMENDADA

EL IDIOMA GUARANÍ, BIBLIOTECA VIRTUAL en PORTALGUARANI.COM

(Hacer click sobre la imagen)

 

 

 

 

Como se vería esta obra en tu Sala?

Selecciona un color de la pared:

TETÃGUA REMIMOMBE’U III - CUENTOS POPULARES PARAGUAYOS (Ilustración de ANY UGHELLI)






Bibliotecas Virtuales donde se incluyó el Documento:
FOLKLORE,
FOLKLORE, TRADICIONES, MITOS Y LEYENDAS DEL P
MUSEO
MUSEO DIGITAL DEL HUMOR PARAGUAYO - HUMOR GRÁ
EDITORIAL
EDITORIAL SERVILIBRO...



Leyenda:
Solo en exposición en museos y galerías
Solo en exposición en la web
Colección privada o del Artista
Catalogado en artes visuales o exposiciones realizadas
Venta directa
Obra Robada




Buscador PortalGuarani.com de Artistas y Autores Paraguayos

 

 

Portal Guarani © 2024
Todos los derechos reservados, Asunción - Paraguay
CEO Eduardo Pratt, Desarollador Ing. Gustavo Lezcano, Contenidos Lic.Rosanna López Vera

Logros y Reconocimientos del Portal
- Declarado de Interés Cultural Nacional
- Declarado de Interés Cultural Municipal
- Doble Ganador del WSA